Prezident İlham eliyev 2014-cü ili senaye il kimi elan ederek Nazirler Kabinetine Azerbaycanda 2015-2020-ci iller üçün senaye inkişaf Dövlet proqramının hazırlanması tapşırığını verdi. Genc neslin numayendeleri ile görüşen dövlet başçısı qeyd etdi ki, ölkemizin indiki inkişafının gedişi, artan iqtisadi potensialı, müasir texnologiyalara malik olan senaye müesisselerinin inşası paralel olaraq gerekli ixtisaslar üzre peşekar fehle kadrlarının hazırlanmasını teleb edir. Bununla elaqeder respublikada peşeker fehle hazırlayan peşe texniki tehsil sistemi daimi artmalı ve tekmilleşdirilmelidir. Lakin bezi mütexessislerin fikrince, pespublikamızın peşe texniki tehsil sahesinın effetkliyi, onun üzerine düşen vezifeni hele de döğrultmır. Metbuata bu meseleye münasibetini bildiren zehmetkeşlerin hüquq müdafie cemiyyetinin başçısı Sahib Memmedov “Azerbaycan genclerinin işle temin edilmesi haqqında“ hele iki il önce çap olunan meqalesinde qeyd edib ki, yeni peşe texniki mektebler ardıcıl açılmalıdır. Ona göre ki, Azerbaycanda peşe texniki tehsil sahesi, yox seviyyesindedir. Bir sözle, kompleks tedbirler görülmelidir.

Mövcüd sistemin qenayetbexş olmadığını Bakı şeherinin peşe texniki tehsil üzre mütexessislerinin teşebbüs qrupunun rehberi Rafiq eliyev de defelerle qeyd edıb. 20 ilden artıq ömrünü bu işe serf eden mütexessis “Azerbaycan Respublikasında texniki-peşe tehsilin inkişafı üzre Proqramı“nın (2007-2012-ci iller) icra edilmesini qeyri-kafi qiymetlendirir. “Bu serencamdan tehsil nazirliyi yan keçerek esas meselelerinin: texniki-peşe tehsilin iştimai statusunun yükseldilmesi, maddi tecizat bazasının möhkemlendirilmesi, yeni iqtisadi elaqelerin yaradılması ve idareetmenin tekmileşdirilmesi, tedris prosesin mündericatın muasir seviyyesinde yenileşmesi kimi meselelerin heç birini hell etmeyib“ - deye Rafiq eliyev vurğuladı.

“Azerbaycanda fehle kadrların hazırlıq sisteminin ve evveller fealiyyet gösteren texniki-peşe mekteblerinin teşkili yalnız istehsal-tedris birliyinin berpasından sonra mümkündür“. R.eliyev bele hesab edir.

O, hemçinin qeyd edir ki, texniki peşe mektebleri – istehsal tedris müessesidir. Mütexessisin fikrince, şagirdlere özünü maliyyeleşdirme ve tesserüfat hesabı şeraitinde istehsalat faaliyyetini teşkil etmeye imkan veren bir struktur yaradılmalıdır. Bu da ondan ireli gelir ki, istehsalat tedrisi prosesinde elde edilen vesait şagirdlerin fehle ixtisasının menimseme seviyyesi üzre müeyyenleşdirilmesine xidmet edir.

“Bu gün ixtisaslı fehlelerin problemine baxmarayaq biznes qurumları peşe mekteblerine fehle hazırlamaq üçün sifariş göndermirler. Orada qeyyumluq altında olanlar lazımı sevviyede peşe tehsili ile temin edilmir. Texniki-peşe mektebleri öz heyatı ile yaşayır“, - deye mütexesiss aydınlıq qetirdi.

Texniki peşe tehsil problemlerınin yaranmasını bu qurumun tehsil nazirliyin terkibine daxıl olmaqda gören mütexessis deyir ki, texniki-peşe mekteblerinin çoxunu “prestij“ statuslu liseye oxşadaraq peşe hazırlığını arxa plana çekirler. Bu da neticede zeif orta tehsil mekteb seviyyesine endirilir“.

Vaxtı ile Bakı texniki peşe mekteblerinin şagirdleri istehsal etdiyi mehsul SSRİ-nin ümümi orta hesablı göstericisinden dörd defe artıq olub. İstehsal edilen mehsulun satışından elde edilen vesaitin bir hissesi avadanlığın alınmasına serf edilirdi. Gelir işçilere zehmet haqqının elave hesablanmasına, şagirdlere gördyi işe göre maaş kesmek imkanını yaradırdı.

Bir sıra peşe mekteblerinin emalatxanaları istehsal bazaları kimi mini-fabrik, mini-zavod, mini-qeyim evi ve s.kimi fealiyyet gösterirdi“- deye R. eliyev söylemişdi.

Melumat üçün qeyd edek ki, 2013-ci il sentyabr ayın 23 –de Yalta şeherinde “Ömür boyu tehsil:enene ve innovasiya“ (rus-ukrayna layihesi) mövzusunda YUNESKO terefinden geçirilen “Yaşlılar üçün tehsil heftesi“ aksiyasında Rafiq eliyevin hazırladığı “Akademik ve korporotiv sistemlerin inteqrasıyası: peşe-texniki tehsil çerçivesinde“ seksiyası gösterilmişdi.

Orada Ümümukrayna “Yaşlılarin Ukraynada tehsili” koordinasiya bürosunun numayandeleri ile Bakı texniki peşe mekteblerinin korporativ birliyi modelinin ve Ukrayna tesserüfat hesablı müesseselerinde fehle kadrların hazırlıq sisteminin tedbiq edilmesi üçün iş emekdaşlığı haqda saziş bağlanmışdı. Ortaya sual çıxır, öz mütexessislerimizin tecrübesinden özümüz niye faydalanmırıq? Axı rehberi Rafiq eliyev olant Bakı ş. peşe texniki tehsil üzre mütexessislerin teşebbüs qrupu terefinden iqtisadii nazirliyin xahişi ile hazırlanmış texniki peşe mekteblerinin idareetme layihesi 2011-ci ilin may ayından tehsil nazirliyine verilib.

Problemı tehlili ile bağlı tehsil nazirliyin metbuat xidmetine müraciet ederek “Azerbaycan Respublikasında texniki-peşe tehsilin inkişafı ile Proqramı“nın (2007-2012-ci iller) çerçivesinde görülen işler, 2014-2020 iller üçün nezerde tutulan texniki-peşe mekteblerin inkişav strategiyyasından konkret informasıyya verilmesini ve rehberi Rafiq eliyev olan teşebbüs qrupu terefinden hazırlamış texniki peşe mekteblerin idareetme quruluş layihesinin deyerlendirilmesi barede melumat vermesini xaiş etdik.

Tehsil nazirliyin verdiyi melumatlarına göre Azerbaycan Respublikasında texniki-peşe tehsilin inkişafı üzre Proqramının (2007-2012-ci iller) icrası ile elaqedar 3 yeni peşe tehsil meessisesi inşa edilmiş ( Naxiçevan Peşe Liseyi, Qebele Turizm ve Otelçilik üzre Peşe Tedris Merkezi ve İsmayıllı Peşe Tedris Merkezi), 60-a yaxın ilk peşe-ixtisas tehsili müessisesi üçün müxtelif texnika, maşın, mebel ve avadanlıqlarla techiz edilmişdir. Proqramın icrasına başlamazdan önce ilk peşe-ixtisas tehsili müessiselerinde 130 nefere 1 kompüter düşürdüse, Dövlet Proqramının icrası neticesinde bu nisbet 32:1 olmuşdur. Bundan elave, regionlarda fealiyyet gösteren Quba, Lenkeran, Tovuz peşe liseyleri, Mingeçevir, Oğuz, Zaqatala peşe mekteblerinde müxtelif ixtisaslar üzre müasir tipli tedris sinifleri teşkil edilmişdir. Proqram çerçivesinde 40-dan artıq ixtisas üzre derslik ve ders vesaitleri, 32 adda 1222 dest yeni eyani vesaitler çap olunub ilk peşe-ixtisas tehsili müessiselerine çatdırılmışdır. Azerbaycan Respublikası Tehsil Problemleri İnstitutunun terkibinde “İlkin Peşe Tehsilinin İnkişaf Merkezi” yaradılmışdır. Merkezin terkibinde “Monitorinq ve proqnozlaşdırma” ve “İlkin peşe tehsilinin kurikulum” şöbeleri yaradılmışdır. Tehsil Nazirliyi hemçinin işegötüren teşkilatlarla da semereli emekdaşlıq elaqelerinin yaradılmasına çalışmışdır. Buna misal olaraq, Azersun, KNAUF, BOSCH, “Gilan Holdinq”, “Büllur”, “Kür” kompüter şirketi, AZAL ve bir çox diger işegötüren teşkilatlar bir sıra peşe tehsili müessiseleri ile semereli emekdaşlıq elaqeleri yaratmışdır.
Bununla yanaşı, peşe tehsili sahesinde hele de müeyyen problemler qalmaqdadır ve “Azerbaycan Respublikasında tehsilin inkişafı üzre Dövlet Strategiyası”nın qebul edilmesi gelecekde bu problemlerin hell edilmesi üzre daha geniş imkanlar açmışdır. Orada - Peşe tehsili müessiselerinde sahibkarlıq imkanlarının genişlendirilmesi; İşegötürenlerin kadr hazırlığı prosesinde iştirakının teşviqlendirilmesi mexanizminin yaradılması; Regional Peşe Tedris Merkezlerinin yaradılması; Regional Peşe Tedris Merkezlerinin yaradılması kimi tedbirler nezerde tutulub.

Rafiq eliyevin başçılıq etdiyi peşe-ixtisas tehsil sahesinin mütexessislerinden ibaret Bakı şeheri müsteqil teşebbüs grupu terefinden teqdim edilmiş peşe-ixtisas mekteblerinin idare olunması modeline geldikde Nazirliyin cavabında aşağıdaki mövqe bildirilib: Bununla elaqedar bildiririk ki, Rafiq eliyevin “Texniki peşe mekteblerini idare eden alternativsiz idareetme struktur layihesi barede” layihesineTehsil Nazirliyi, o cümleden beynelxalq ekspertler terefinden bir neçe defe baxılmış ve müvafiq rey verilmişdir. Bu gün “alternativ idareetme modeli” kimi teqdim edilen layihe eslinde 1980-cı illerde şagirdleri telim prosesinden uzaqlaşdıran semeresiz teklif kimi SSRİ-nın terkibinde olan bir sıra müttefiq respublikalar terefinden qebul edilmemişdir. Yalnız Belarusiya, Azerbaycan ve qismen Rusiyanın bir sıra bölgelerinde fealiyyet gösteren texniki peşe tehsili müessiseleri bu modelden istifade etmeye çalışmış, lakin bu modelin şagirdlerin emek verdişlerine yiyelenmesinden çox müessisenin gelir menbeyinin artmasına xidmet etmesinden iflasa uğramışdır. Nazirliy qeyd edir ki, bu gün heyata keçirilen siyasetin esas meqsedi tehsil müessisesinin özünü maliyyeleşdirmek imkanlarını tehsilin keyfiyyetine ziyan vurmamaqla inkişaf etdirmekdir.

- Azerbaycan Respublikası Nazirler Kabinetinin “Tehsil müessisesinin elave gelir elde etmek meqsedi ile meşğul olmasına yol verilen sahibkarlıq fealiyyeti növlerinin müeyyen edilmesi haqqında”19 yanvar 2010-cu il tarixli10 nömreli Qerarında tehsil müessisesinin hansı növ sahibkarlıq fealiyyeti ile meşğul olmaq imkanları tesbit edilmişdir. Hemin qerarda ödenişli tehsil, meslehet-konsaltinq, o cümleden tedris prosesinde elde olunan mehsulun satışından elde edilen gelir tehsil müessisesinin büdcedenkenar vesait fondunu formalaşdırır. Lakin layihe rehberleri bu menbelerden yalnız tehsil müessisesinde istehsal fondunun yaradılmasını daha çox elverişli hesab edir ki, bu da zennimce 80-ci illerde layihe rehberleri terefinden aparılan siyasetde iflasa uğramışdır.

Bununla elaqedar olaraq bildiririk ki, Dövlet Strategiyasında da müfaviq prosesin daha semereli teşkili ile bağlı müddealar vardır. Bele ki, strategiyada tehsil müessisesinin idareetme modelinin tekmilleşdirilmesi, Tehsilin İnkişaf Fondunun yaradılması meseleleri ele idareetme prosesinde hansı deyişikliklerin baş vereceyinden xeber verir. Bu gün Tehsil Nazirliyi peşe tehsili müessiselerinin maddi-texniki bazasının möhkemlendirilmesi ile elaqedar mühüm işler görür, xüsusen peşe tehsili müessiselerinin elave gelir elde etmek imkanlarının genşlendirilmesi ile elaqedar çoxşaxeli tedbirler heyata keçirir. Lakin bu işler yalnız müessiselerde istehsal müessiselerinin yaradılması ile mehdudlaşdırılmır, sifariş esasında ödenişli tehsil, konsaltinq xidmetleri, diger xidmetlerin teklif edilmesi ve hemçinin müxtelif mehsulların istehsalı ve satışının desteklenmesi istiqametinde konkret addımlar atılır. Eyni meqsede catmaq üçün biri birinden ferqli yollarla gedir. Bu yollarin hansısı daha az vaxt aparacağını, daha optimal olmağını aydınlaşdırmaq üçün tereflerin emekdaşlıqı vacibdir. Nezere alaq ki, esas teklif olunan yollar keçmiş illerin eyni kökleri olan tecrübesinden ireli gelir. Bura özünü maliyyeleşdirme prinsipleri esasında peşe texniki tehsil müessiselerin fealiyyet metodları, istehsal tehsil prosesinin baza müessiseleri ile birge teşkil edilmesi, kadrların hazırlamnsı prosesinde işirak eden işegötürenlerin heveslendirilme mexanizmlerinin yaradılması.

Yaddan çixmamalıdır ki, evvelki iller her şey ayrı şereitte baş verirdi. 1970-80 ci illerde tehsil ödenişsiz olaraq elave gelir menbeyi olmayıb. Ceseret ile güman ederdim ki, bu sebebden mehsulların satışı neticesinde elde edilen vasait yalnız istehsal fondun yaranmasına yöneldilirdi. Bu günki imkanlarımız daha genişdir. Her halda bazar iqtisadiyyeti şeraitinde öz mehsulların satışından qazandığı vesaitin hecmi, şagirdlerin fehle peşesinin menimseme seviyyesinin göstericisidir, fikri ile nece razılaşmayasan.