Genclerimiz heddi-büluğa çataraq banklarla münasibet qurmaq hüququna malik olan kimi (kredit götürme, hesab açma ve s.) her terefden “sen buna layiqsen” prinsipine esaslanan reklamların tesirine meruz galırlar. Onların çoxu bir anda bütün istediklrini heyata keçirmenin yolunu bank kredinleri almaqda görürler. ekser hallarda ise müxtelif problemlerle, yeni işini itirib işsiz qalmaq, gözlenilmeden xestelenmesini ve s. kimi tehlükeleri nezerden keçirmirler. Bezi hallarda onların bu cür risklere hazır olmaması kredit götürdükleri bankların qarşısında olan öhdelikleri yerine yetirme qabiliyyetini itirmeye getirib çıxarır. Veziyyeti düzgün qiymetlendirme bacarığının olmaması oları “Modern qullara” çevirir. Bir kreditin altından çıxan kimi, ikincisini, üçüncüsini almağa çalışırlar. Baxmayaraq ki, geciktirilmiş kredit ödemeleri malın qiymetini 2-3 defe bahalaşdırır. Alınan aparat, texnika köhnelir nöbeti kredit üçün işleyirler.

Serbestliyin ilk günlerinde gencler maliyye yollarında maneelerle rastlaşırlar. Bu yolun da adi yollar kimi öz maqistral xettleri, geniş prospektleri bununla yanaşı dönge, künc-bucaq ve teessüf ki, özünün dalanları var. Güman edirem ki, heddi-buluğa çatanların maliyye savadsızlığı ucbatından bu cür dalanlara düşmemesi üçün müvafiq tedris orta mektebde keçilmelidir.

Bizim tehsil sisteminin esas çatışmamazlığı odur ki, puldan düzgün ve ağıllı istifade etmek, pulu nece qazanmaq ve nece xerclemek mekteblerde öyredilmir. eslinde pulun menfi ve ya müsbet tesir xüsusiyyetleri yoxdur. Lakin pulla düzgün olmayan münasibet xoşagelmez veziyyete sebeb ola biler. Buna göre dünyada maliyye savadı uşaqların müasir tehsil sisteminde vacib amillerden birine çevrilib.

Dünyada maliyye bisavadlılığının qarşısını almaq üçün çox sayda usullar aşkarlanıb. Müflisleşme hallarının qarşısını almaq üçün Ameriknın orta mekteblerinin tedris proqramında maliyye savadlılığı kursu tedbiq edilir. Bu kursları iri bank numayendeleri aparır. Şagirdler kredit kartlarından istifade qaydaları ile tanış olur, onlara hesab çekecekleri beş illik kreditin almaq zeruretinin olub olmaması barede düşünmek teklif edilir.

Belke bizde de uşaqlara bu bilikleri mektebde öyretmeyin vaxtı çatıb?

A.Zelensov, Y.Bliskavka, D.Demidov “ehalinin maliyye savadının artırılması: beynalxalq tecrübe ve Rusiya prartikası” adlı kitabda müsbet netice veren bezi xarici ölkelerde maliyye savadının öyredilmesine yöneldilmiş proqramlara diqqet yetirirler. Misal üçün Avstriyadakı “Maliyye savadı mektebi” proqramının istifadesi gösterir ki, uşaqlar 10 -18 yaşında maliyye savadı proqramlarını yaxşi qebul edirler ve onları asan qavrayırlar.

Böyük Britaniyanın maliyye savadlılıq milli proqramının prioritet istiqametlerinden mektebleri, (Schools: Learning Money Matters); - gencleri, (Young Adults: Helping Young Adults Make Sense of Money) qeyd etmek lazımdır. Orta mekteb şagirdlerinin öyredilmesi üçün en yaxşı vasitelerden biri cizgi filmlerdi: orta hesabla 8 deqiqe davam eden animasion süjetler ayrı-ayrı iqtisadi anlayışları aydınlaşdırır. Cizgi filmlerinin ekseriyyeti maliyye meseleleri: kredit, emanet, investisiya, sığorta, tarif faizi, pensiya ve elektron ödemelere hesr edilir.
Müellimlerin iqtisadiyyat nezeriyyesi ve maliyye savadı derslerine hazırlaşmasına kömek eden “İqtisadiyyat nezeriyyesi dersi” - interaktiv multimediya proqram kompleksi Polşanın 1000-den çox mektebinde yayılıb.

Orta mektebi bitiren hamı Ali mekteblere daxıl olmur. Onlar Ali tehsil teleb etmeyen maraq yaradan peşeler seçir. Bes bu genclerimizi maliyye bazarının üstünlüklerinden istifada etmesi, borc öhdeliklerinin artım hallarından, deleduzluqla qarşılaşma risklerinden, maleyye xitmeti, satıcıların vicdansız hereketlerinden xilas etmek bacarığına ve ya pensiya formalaşdıran mexanizm qaydaları barede orta mektebde de olmasa harada maariflenmelidir? Bu suallardan xeber tutmayan insanlar da çetinliklerle üz-üze qalır.

Bu meseleyle bağlı iqtisadiyyat üzre müsteqil ekspert Oqtay Haqverdiyev öz fikirlerini bölüşüb. “Men bu melumatların uşaq yaşlardan öyredilmesine etiraz etmirem. Lakin uşaqlar tekce orta ve ya Ali mekteb mühitinde yox, birinci növbede aile içinde yaşa dolur. Aile özünü ne cür aparır elece de uşaqlar valideyinlerini tekrarlayaraq özlerini ele aparırlar. Hal hazırda kreditlerin banklara qayıtmayan hissesi 7% teşkil edir. Adeten bunun sebebkarları maliyye telesine düşmüş genc neslin nümayendeleridir. Bele bir misala diqqet yetirek. Bank faizsız yaxud en aşağı faiz ile kredit vermekle ehalini şiriniklendirir ve zamanet götürdüyü zaman emlakı heddinden artıq aşağı qiymetle deyerlendirir. Her hansı sebebden bank qarşısında öhdeliklerini yerine yetirmek qabiliyyetini itiren insanlar real deyeri kreditin deyerinden artıq olan zamanete qoyulmuş emlakını (ev, bağ, maşın, qiymetli zergar eşyaları ve s.) itirir. Bezi hallarda bu, bedbext hadiselerle neticelenir. Bu da sosial meişet hereketlerinde eksini tapmış savadsızlığın işaresidir. Maliyye savadlığının esası ilk növbede gelirlerin ve xerclerin düzgün aparılması bacarığıdır”.

Ekspertin sözlerine göre her bir fennin tedrisi istifade ettiyi terminlerın anlayışından başlayır. “Pul gelirleri, bank sistemi, fyucers (maliyye aleti) ve s. kimi terminler barede anlayış yaradılması zerüridir. Yalnız maliyye anlayışlarını menimsiyerek, onlardan düzgün metodik istifade yollarını başa düşerek, maliyye veziyetini derinden tehlil edib en semereli qerar qabul oluna biler”.

Prinsipce meliyye savadlılığının orta mektebde öyredilmesine elbetde ki deyer. Yuxarı siniflerde bu hette gecdir. Proqramlar uşaqların derk etme qebiliyyetine uyğunlaşmalıdır. Burada praktika nezeriyyeden vacibdir. Mehşur varlı millyarderlerin iflas hallarının tehlili, sebebler kompleksını ayan ederek buna aşkar misal ola biler. Maliyye savadlılıq seviyyesini artırmaq üçün müxtelif metodlardan istifade etmek mümkündür. esas odur ki, menimseme zamanı onlar sade ve elçatan olsun.