ANS TV-nin "Açıq söhbət" teledebatının aparıcısı Sevinc Osmanqızının ANS PRESS-ə müsahibəsi:

-Sevinc xanım, “Açıq söhbət” teledebatının moderatorusuz. Bəs sizin özünüzlə açıq söhbət edə bilərik?
-Əlbəttə, buyurun. Nə istəyirsiz soruşun.

-Hansı mövzular var ki, onları “Açıq söhbət”inizdə müzakirə etmək istəyərdiz?
-Çox mövzular qalıb. Müzakirəsini qaldırmaq istədiyimiz mövzu çoxdur. İntəhası biz bu mövzuları necə qaldırmalıyıq, necə həll etməliyik - bunu bilmirik.

-Problem nədədir?
-Mənə elə gəlir ki, “Açıq söhbət” Azərbaycan cəmiyyətindən haradasa beş addım irəli gedən bir layihədir. Bəzən məndə elə bir təəssürat yaranır ki, “Açıq söhbət”ə nə iştirakçılar, yəni dəvət etdiyimiz qonaqlar, nə də auditoriya hələ hazır deyir.

-Buna baxmayaraq layihə artıq neçə aydır davam edir...
-Davam edir və bizim uğurlu debatlarımız da az olmayıb. Bundan daha uğurluları ola bilərdi və ola bilər.

-Debatın uğurlu alınması üçün əsas şərt nədir?
-Mən hesab edirəm ki, ən uğurlu debatlarımız o zaman alınır ki, biz qarşı tərəfləri üz-üzə oturda bilirik. Ümumiyyətlə, debat siyasi mədəniyyətin bir hissəsidir. Biz siyasi baxımdan nə dərəcədə mədəniyiksə, bir-birimizə qarşı tolerantıqsa, necə dözümlüyüksə, bizim debatlarımız da elə olur.
Debat aparmaq özü bir mədəniyyətdir. Qarşı tərəfi eşidə bilmək və eyni zamanda arqumentlərlə danışmaqdır. Teledebat bir kritik düşünmə testidir.

-Debatın həm də fikirlərin şousu olması ilə razısınızmı?
-Şübhəsiz ki, burada həm özünü göstərmək, həm də auditoriyanı qazanmaq bacarığı əsas şərtlərdən biridir. Amma eyni zamanda kritik düşünmə sınağıdır. Tarix özü bunu göstərir ki, inkişaf etmiş ən böyük elitası, hətta ölkələrin prezidentləri belə teledebatların nəticəsində təyin olunur. Baxın, Böyük Britaniyanı, Amerika Birləşmiş Ştatlarını götürək, onların prezidentlərinin kim olması məhz canlı yayımlanan teledebatların nəticəsində müəyyənləşir. Bu debatlardan sonra adamlar kimi prezident görmək istədikləri, kimə səs verəcəklərinə qərar verə bilirlər. Buna görə də teledebat çox vacibdir və olmalıdır. Elə ona görə də, bu teledebatları yaratmaq lazımdır ki, insanlar baxsınlar, öz mühakimələrini yürütsünlər və öz qərarlarını versinlər.

-Sevinc xanım, söhbətimizin əvvəlində qeyd etdiz ki, ictimaiyyətimiz hələ belə debatlara hazır deyil. Belə olan halda auditoriyanın nə dərəcədə düzgün qərar verəcəyi də sual altındadır...
-Məhz bu səbəbdən, ictimaiyyətin yetişməsi üçün Azərbaycan kimi ölkəyə teledebat xüsusilə lazımdır. Qazan qaynayanda onun ağzını açmaq lazımdır ki, buxar havaya getsin. Onun ağzını daha da bərk bağlamaq olmaz. Qaynayan qazanın ağzını daha da bərk bağlasan xoşagəlməz hadisələrə gətirib çıxarır. Çünki teledebat insanların öz ürəklərini boşaltması, alternativ fərqli fikir eşitmək imkanıdır. Biz cəmiyyətimizə, siyasətçilərimizə, hökumətə, müxalifətə bu imkanı verməliyik. Belə hesab edirəm ki, teledebat çox vacib bir layihədir. Biz bunu nə dərəcədə həyata keçirə bilirik, bu başqa məsələdir.

-Məncə bu debatlar daha çox cəmiyyətə lazımdır. Çünki, debatların nəticəsində əslində nə baş verdiyini öyrənirlər və hadisələrin içinə girmiş olurlar.
-Tamamilə doğrudur. Bizdə ya hakimiyyətin rəyini eşidirik, ya da müxalifətin. Hakimiyyətin dediyini ancaq hakimiyyət eşidir, müxalifətin dediyini müxalifət eşidir. Bizdə elə forumlar yoxdur ki, orada hər iki təbəqənin nümayəndələri bir yerə gəlsin və biz onları bir-biri ilə danışmasını görək.

-Sizin teledebatda da biz buna rast gəlməmişik. Hakim partiya olan Yeni Azərbaycan Partiyasının nümayəndəsini “Açıq söhbət”də görməmişik.
-Olub, amma çox az olub. Mən yalnız Səyavuş Novruzun və Etibar Məmmədovun üzbəüz oturub danışdığını görmüşəm. Bu həqiqətən də hakimiyyət-müxalifət debatı idi. Amma əksər hallarda biz onları üzbəüz oturda bilmirik.

-Gəlmirlər, yoxsa siz onları tapıb dəvət edə bilmirsiz?
- Mən çox gözəl başa düşürəm ki, debatda qarşı tərəfin olması çox vacibdir. Biz həmişə çalışırıq ki, onları dəvət edək və dəvət edirik də. Ən çox eşitdiyimiz cavab ondan ibarətdir ki, “onlar kimdir ki, biz onlarla debata girək?”, yaxud, “onlar artıq adamların yadından çıxıblar, nə üçün onları camaatın yadına salırsız?”, yaxud da deyirlər “biz onlara bizi söymək və yaxud da bizi tənqid etmək imkanı verməməliyik.” Bunlar çox cılız bəhanələrdir, bu çox antidemokratik bir davranışdır. Bu ilk növbədə iqtidarın özünə lazımdır. Azərbaycanda onsuz da iqtidarla müqayisədə siyasi müxalifət zəifdir.

-Əslində debatda öz gücləri sübut edə bilərlər və qarşı tərəfin zəifliyi daha aydın görünəcək.
-Əlbəttə, biz debatda hakim partiyaya bunu sübut etmək imkanı veririk. Bilirsiz, burada söhbət kimin layiq olub-olmamasından getmir. Yalnız o cəmiyyət güclüdür ki, onun güclü müxalifəti olsun. Tək əldən səs çıxmaz. Güclü hakimiyyət o hakimiyyətdir ki, onun qarşısında dayana bilən, cavabını verə bilən, onunla rəqabət aparan özü qədər güclü müxalifəti olsun. Gəlin fikir verək, ən güclü demokratiyalar hansılardır? Ən güclü müxalifət Amerika Birləşmiş Ştatlarındadır, ən güclü demokratiya da o ölkədədir. Böyük Britaniyada müxalifətə kölgə hökuməti deyirlər. Həmin bu kölgə hökumətinin öz nazirləri, nazir müavinləri var. Hakimiyyətə gələrlərsə kimin hansı postu tutacağı məlumdur. Yəni bu tam funksiyaları yerinə yetirən bir hökumətdir. Sadəcə olaraq kölgə hökumətidir. Yəni bu hökumətin hər bir nazir postuna bir kölgə naziri olmalıdır. Bu postun uğrunda mübarizə aparan sima, şəxsiyyət, rəqib olmalıdır. Məhz bu cür güclü rəqabətli ölkələr irəli gedir. Çünki orada demokratik yolla inkişaf baş verir. Buna görə də, bu teledebatlar hamıya lazım olduğu kimi, Azərbaycanda ilk növbədə iqtidarın özünə lazımdır və biz ümid edirik ki, növbəti debatlarımız hakim partiyanın iştirakı ilə baş tutacaq.

-Son “Açıq söhbət”dən sonra mən Qarabağ blokunda iki partiya – Sərdar Cəlaloğlu ilə İqbal Ağazadə bir-birilə debata çıxmışdı. Eyni blokdan olan oxşar mövqeli siyasətçilərin debatı nə dərəcədə düzgündür?
-Bəli, bu da bir nümunədir. Hərçənd, mən hesab edirəm ki, həmin verilişimiz kifayət qədər maraqlı alındı. Biz müxalifətin çoxdankı problemlərinə işıq sala bildik. Debat eyni zamanda məhz opponentlərin, arqumentlərin söhbətidir. Burada doğrudan da mən sizinlə razıyam ki, hər bir müzakirədə iqtidar olmalıdır və qarşı tərəfdə müxalifət oturmalıdır. Təəssüflər olsun ki, bu bizim ucbatımızdan baş vermir. Biz buna görə məsuliyyət daşımırıq. Sadəcə olaraq biz Azərbaycanda onları bir studiyada qarşı kürsülərdə əyləşdirə bilmirik. Onlar gəlmirlər və nə vaxtadək gəlməyəcəklər, birtərəfli müzakirələrlə sözün əsl mənasında teledebat baş verməyəcək.

-Sevinc xanım, ümumiyyətlə gəlmək istəmirlər, yoxsa gələndən sonra fikirlərini dəyişib debata qoşulmaq istəmirlər?
-Demək olar ki, ümumiyyətlə gəlmirlər. Amma elə hallar da olur ki, studiyaya daxil olandan sonra fikirlərini dəyişirlər. Hətta mən xatırlayıram ki, bir dəfə artıq verilişin başlamasına bir-neçə dəqiqə qalmış iki opponentlərdən birinin sürücüsü telefonu ona gətirib verdi və ona telefonla studiyanı tərk etməyi tapşırdılar. Artıq studiya da hazır idi, auditoriya da yığışmışdı və biz debata başlamağa hazır idik. Amma bir zənglə həmin xanım bizdən üzr istəyib çıxıb getdi. Bu özü bir təzyiqdir, bu, baş verməməlidir. Nəyə görə, adamlara sərbəst fikirlərini söyləmələrinə icazə verilməməlidir?
Gəlin heç olmasa bəyənmədiyimiz Rusiya variantını götürək. Orada adamlar özləri kiminlə istəyirlər, onunla debata çıxırlar. Sən deyirsən ona ki, hökumətdən sənsən, kiminlə debata çıxmaq istəyirsən? Biz bunu da etməyə hazırıq, təki gəlsinlər. Amma gəlmirlər.

-“Açıq söhbət”də çox məsələlərin üstü açılır və bu kimlərinsə xoşuna gəlməyəndə sizə problem yaranırmı?
-Çəkilişdən sonra narazı qalanlar çox olur. Hansısa dedikləri ifadələrin, yaxud tam bir hissənin çıxarılmasını istəyirlər. Məsələn, bir debatdan sonra bir xanım hətta mənim sualımın efirə getməməsini istəyirdi. Əlbəttə ki, bu absurddur. Ona görə də mən şərti şumda kəsirəm. Debat başlamazdan əvvəl elan edirəm ki, sizə cavab verməyə imkan verəcəyik. Amma bizim veriliş canlı formatda çəkilir və olduğu kimi efirə gedir. Buna görə də bizim debatlarımız bir dəqiqə də olsun artıq çəkilmir. Heç kəsə arqument vermək istəmirik ki, desin ki, mən çox danışmışdım, mənim sözümü kəsib efirə verdilər.

- Birbaşa sizin özünüzə təzyiqlər olubmu?
- Layihə təzə-təzə efirə gedəndə daha çox idi. Ona görə ki, ümid yeri var idi ki, nəyisə dəyişə bilərlər. İndi artıq bilirlər ki, təzyiq göstərsələr də təsiri olmayacaq. Çünki məni fikrimdən döndərmək mümkün deyil. Məsələn, hətta bir dəfə rəzalət formasına düşəcək hal baş vermişdi. Adam debatda deyir ki, “onsuz da bunların heç biri efirə getməyəcək”. Yəni bunu deyən adam tam əmin idi ki, doğrudan da, bu hissələri kəsdirə biləcək. Biz o hissəni nəinki kəsmədik, biz onu hətta anonslara saldıq, gündə 10 dəfə göstərdik. Yəni o hissənin efirə getməsi, həmin verilən o bəyanata cavabın özü idi ki, elə bilməyin ki, siz istəməyəndə efirə getməyə bilər.
Təzyiqin başqa bir forması da odur ki, təəssüflər olsun ki, mən hər “Açıq söhbət”dən sonra həm xeyli dost, həm də xeyli düşmən qazanıram. Dost həqiqəti eşidənlərdir, onlar sevinirlər ki, Azərbaycanda bu cür veriliş efirə çıxır. Bizə “afərin”, “əhsən” deyənlər də az deyil.
Eyni zamanda, düşmən qazandığımı da bilirəm. Hətta, bir məmur mənə belə bir söz də çatdırdı ki, “nə hökumətə keçir, nə də müxalifətə, ortada qalıb.”

- Əsl jurnalist mövqeyi...
- Doğrudan da əsl jurnalist heç bir tərəfdə olmamalıdır. Biz ancaq ictimai marağa xidmət etməliyik. Təəssüf olsun ki, yenə də bu bizim ümumi siyasi mədəniyyətimizdən irəli gəlir ki, hamıdan vətəndaş mövqeyi gözləyirlər. Amma jurnalistin vətəndaş mövqeyi olmamalıdır, jurnalist auditoriyaya xidmət etməlidir.

- Gəlin razılaşaq ki, sizin aparıcısı olduğunuz “Açıq söhbət” teledebatı və Mir Şahinin “Ən yeni tarix” teleensiklopediyasının şou-proqramlar qədər auditoriyası yoxdur.
- Bunun həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri var. Obyektiv tərəfi budur ki, doğrudan da bir həqiqətdir ki, siyasəti maraqlı təqdim etmək həmişə kiçik bir təbəqənin yeyəcəyi yemək olur. Subyektiv səbəbi də var, mən sizinlə tamamilə razıyam ki, şou-biznes asan çörək yoludur. Bu cür söhbətlər və şou-biznesin qlamurlaşdırılması, şou-biznesə ayrılan zamanın və ona həsr olunmuş verilişlərin sayının aşırı dərəcədə çox olması, bizi ümumi əsas problemlərdən, yəni ölkəni narahat edən əsas problemlərdən yayındırmış olur. Bizdə hansı uşaqdan soruşursan, böyüyəndə kim olacaqsan, deyir müğənni. Bu böyük bəladır. Cəmiyyəti bu hala salmaq, bu qədər cılızlaşdırmaq olmaz. Məsəl üçün, “Açıq söhbət”in analoqu olan verilişini xatırlatmaq istəyirəm. Bu veriliş BBC-nin neçə onilliklərdən bəri gündəmdən düşməyən layihəsidir. Mən özümü xatırlayandan bu veriliş olub, onun adı “Question time”, tərcüməsi "Sual vaxtıdır". Bu BBC-nin debat layihəsidir. Bu “Açıq söhbət”in qat-qat irəli getmiş bir layihədir. Zəmanə dəyişir, hökumətlər dəyişir, amma bu layihə hələ də durur. Qərbdə “Sual vaxtı”nı tanımayan yoxdur (“Question time”). Bu layihə ilə böyümüş nəsillər yetişir və bu artıq debata normal baxan, debata yaxşı münasibət bəsləyən, fərqli fikirə hörmət edən, ona tolerant yanaşan, siyasi baxımdan mədəni nəslin yetişməsi deməkdir. Təsəvvür edin, “Question time” verilişində sualları artıq auditoriya özü verir. Bəli, qərbdə cəmiyyət artıq o dərəcədə formalaşıb ki, özü sual vermək iqtidarındadır. Siyasətçilər qabaqcadan bilmirlər onlara hansı suallar veriləcək. Elə maraqlı debatlar keçir ki... Baxırsan deyirsən ki, bu millətin ümumi səviyyəsidir. Biz də məhz belə debatlarla cəmiyyətimizi, gələcəyimizi yetişdirməliyik. Bu gün “Açıq söhbət”ə baxan uşaqdırsa, 20 ildən sonra özü siyasətçi olacaq. Daha 20 ildən sonra püxtələşmiş, peşəkar siyasətçi olacaq. Baxın, bu kimi verilişlərlə camaatın zövqünü formalaşdırırıq, maarifləndiririk. Əgər biz səhərdən axşamadək toy göstəririksə, şou-biznesdən danışırıqsa, bu bizim millətin faciəsidir. Biz siyasi cəhətdən natamam, savadsız bir nəsil yetişdiririk. Biz ancaq bu gündən danışmamalıyıq. Bu hamının marağında olmalıdır ki, siyasi əhəmiyyətli maarifləndirici verilişlər olsun. O başqa məsələ ki, onun reytinqi həmişə yüksək olmayacaq, həmişə dar bir auditoriya tərəfindən baxılacaq və seviləcək. Amma süni maneələr yaradılmamalıdır.

-Necə ki, “Açıq söhbət”ə süni maneələr yaradılır...
- Bəli, bizə qadağa qoyulub. Bu qadağanı aşan bircə Səyavuş Novruzdur, Allah onun canını sağ eləsin ki, gəlib və yenə də gələcək. Amma başqalarına icazə verilmir. Studiya hazırlanıb, sən debata başlayırsan və zəng vurub sənin qonağını oradan uzaqlaşdırırlar.
Mən demək istəyirəm ki, belə süni qadağalar olmamalıdır. Rusiyada etiraz aksiyaları keçirildi. Yadınızdadır, Rusiya televiziyası onu necə işıqlandırdı? Hər bir xırda detallaradək göstərdilər. Hətta bəyənmədiyimiz İranda canlı prezident debatı getdi. Mahmud Əhmədinejat və Musəvi qarşı-qarşıya oturub canlı teledebata çıxmışdılar. Fikrin başqadırsa qarşı tərəf olaraq çıx sən də sözünü de. Fərqli fikri göstərmək lazımdır ki, xalq fərqi görsün və seçimini düzgün etsin. Amma əksinə süni qadağalar yaradırlar.

-Teledebatların normal təşkil olunması üçün çıxış yolunu nədə görürsüz?
- Debat fikirlərin döyüşüdür, mübarizəsidir, davasıdır. Arqumenti güclü olan tərəf qalib gəlir, qurtardı getdi. Heç şübhəsiz ki, şou da var. Siyasətçilərdə şoumenlik də olmalıdır. Amma sən arqumentlərinin gücü ilə qalib gəlməlisən. Mühakimə edən tərəf auditoriya olmalıdır. Bizdə isə nə özləri buna hazır deyirlər, nə də auditoriya. Mir Şahinin “Ən yeni tarix” verilişində Pənah Hüseynov Əfşar Süleymaninin üstünə hücum edir döyməyə. Bu nədən xəbər verir? Bu adamın siyasi mədəniyyətinin yoxluğundan xəbər verir. Sən gəlmisən fikir davasına, mübarizəsinə, durub əlbəyaxaya qalxırsan.