“Kül başıma ki, en çox vergini fırıldaqçı memurlar yox, men verirem”

ANS PRESS Azerbaycanın xalq yazıçısı, xarici ölkelerde en çox tanınan ve oxunan detektiv yazar Çingiz Abdullayevin Modern saytına verdiyi müsahibeni teqdim edir:

– Bu günün Azerbaycanı XXI esrin hansı standartlarına cavab verir, hansılarına cavab vere bilmir?

– Azerbaycanda birinci növbede tehsilimiz esrin standartlarına cavab vere bilmir. Tehsil çox pis veziyyetdedir. Men hesab edirem ki, mütleq bunu deyişdirmek lazımdır. İkincisi, bizim insanlar az kitab oxuyur. Böyük şeherlerimizde kitab mağazaları yoxdur. İcra başçılarımız her şeherde her rayonda kitab mağazaları açmalıdırlar. Üçüncüsü, tebii ki, isteyerdim ki, Qarabağ meselesi ile daha ciddi meşğul olaq. Xocalı barede danışanda deyirik ki, orada xeyli adam qırılıb, uşaqlar, qadınlar öldürülüb. Amma onu demirik ki, Xocalıda dörd Milli Qehreman döyüşüb. Biz bu gün qehremanlarımızı tanıtmalıyıq.

– Yeni ki, maariflendirme istiqametinde yanlışlıqlar var? Bunlar düşünceni formalaşdırmağa imkan vermir?

– Bir ildir ki, yazıçımız Gülhüseyn Hüseynoğlu rehmete gedib. 90 yaşı var idi, ona universitetde “Deli Gülhüseyn” deyirdiler. Çünki o, ömründe bir defe de olsun kimdense rüşvet almamışdı. Azerbaycanın ideologiyası uğrunda hele 40-cı illerde mübarize aparıb. O iller idi ki, ona güllelenme vere bilerdiler. Özü de Sibire sürgün olub. Bunu niye yazmırlar? Herden lağlağı edirler ki, eşi yazıçıdır da, o ne ede biler ki... Amma on bir yazıçımız öz övladını Qarabağ vuruşmasında itirdi. Bunu niye yazmırlar?! Xalq şairi Xelil Rza, xalq yazıçısı Sabir ehmedov övladlarını şehid veribler. Onlar bu cür yetişdiribler övladlarını. Herden yazıçılara gülürler, az qalır desinler ki, axmaq-axmaq yazırlar. Amma veten üçün şehid yetişdiren yazıçıların adı bele çekilmir.

- Bu yönde en çox neden ve kimden narazısınız?

– 8 telekanalımız var. Hansını açırsansa seherden axşama ya yoğun qadınlar çörek yeyirler, ya da şadlıq saraylarını gösterirler. Men bir ağıllı kitabın tebliğini heç bir kanalda görmemişem. Ancaq şadlıq saraylarının tebliğini görmüşem. Daha Azerbaycanda ad qalmayıb ki, onu şadlıq saraylarına vermesinler. Bir defe demişem ki, bilirem, ermenilere nece qalib geleceyik. Onlar 25 ildir ki sengerde oturub gözleyirler ki, biz ne vaxt gelib onları öz torpaqlarımızdan qovacağıq . Amma biz ki, bu qeder şadlıq edirik, yeyirik, oynayırıq, axırda onların üreyi partlayıb ölecek. Deyecekler ki, bunlar nece milletdi ki, yalnız şadlıq evleri var?!

– Ordubadinin “Qılınc ve qelem“ eserini yeqin ki, xatırlayırsınız. Bu gün XXI esrde qılıncla mübarize aparmaq lazımdır yoxsa qelemle?

– O eser menim çox xoşuma gelir. Cavanlıqda bir neçe defe oxumuşam. eger isteyirsen ki, qelemin sakit olsun, yanında qılınc da olmalıdır. Sülh isteyen hemişe müharibeye hazır olmalıdır.

– Azerbaycanı bir ecnebiye tanıtdıranda hemişe bele bir şablon cümle işledirler: Azerbaycan Qerble Şerqin qovşağında yerleşen bir memleketdir. Şerq irrasional baxış terzidir, Qerb ise rasional-praqmatik. Bu gün yetişen Azerbaycan gencliyi onların hansına sahiblenmelidir?

– İsterdim ki, her ikisi olsun. Menim yaradıcılığımda buna tez-tez rast gelmek olar. Dünya edebiyyatşünasları menim haqqımda deyir ki, Çingiz Abdullayev bir terefden müselmandır, yeni irrasionaldır, o biri terefden rasional edebiyyat yaradır. Müselman edebiyyatında rasional detektiv edebiyyat heç vaxt olmayıb. Orxan Pamuk isteyib ki, ona oxşar ne ise yazsın. Men isteyerdim ki, cavanlarımızda rasional düşünce terzi olsun. Amma çox teessüf ki, 99 faizinde daha çox irrasionallıq var. Başa düşürem bu böyüdüyü mühitin, yetişdiyi cemiyyetin, oxuduğu edebiyyatın tesiridir. Amma isterdim ki, bizim uşaqlarımız bir az da rasional olsun. Yaxşı menada rasional olsun. O menada yox ki, getsin bir vezife tutub rüşvet alsın. Anlasın ki, bugünkü dünyada intellektual olmaq vacibdir. Dünyanın en ağıllı adamı Bill Geyts öz zekası ile varlı olub. Azerbaycanda en varlı adamların ise nece varlı olmaqlarını siz menden yaxşı bilirsiniz. Azerbaycanda yüz varlı adamın arasında alim, bestekar, ressam tapsanız men başımı keserem. Bax bu irrasionallıq çox pisdir. Vergi Nazirliyinden gelib mene deyirler ki, sen yaradıcı insanlar arasında en çox vergi verirsen. Deyirem, kül başıma ki, en çox vergini fırıldaqçı memurlar yox, men vermişem. Menim eserimin bir ekranlaşdırılmasının xerci 50 min dollar edirse, 39 faizini vergiye çıxanda 19 min edir. Bu gün heç kes 19 min manat vergi vermir.

– Demeli, XXI esrdeki düşünce terzi bu gün bizde hörmet anlayışını da deyişib...

– İsterdim ki, bunu başa düşek. Azerbaycanda en hörmetli adamlar hemişe yazıçılar, alimler, ziyalılar olub. Amma bu gün en hörmetli adamlar vezifeliler ve pulyığanlardı. Bu bele olmamalıdır, deyişmelidir. Rasional cemiyyet o cemiyyetdir ki, orada alime, yazıçıya böyük hörmet var. Nizami Gencevinin qebri min ildir ki, Gencededir. Bu gün de gedib ziyaret edirik. Amma orada kimler olmayıb ki? Padşahlar, hökmdarlar, çar memurları, raykom katibleri, heç birinin de izi-tozu da qalmayıb. Men Kerbelada Füzulinin qebri üste olmuşam. İmam Hüseyn türbesinin yanında heç kesin, hetta Harun er-Reşidin de defnine icaze verilmeyib. Heç onları yaxın da buraxmayıblar. Amma Füzulini orada defn edibler. Özü de vesiyyetinde deyib ki, meni imam Hüseynin qebrinin kölgesi düşen yerde defn edin. Niye bu cür edibler? Şaire bu hörmet haradan gelib? Özlerine sual etsinler. Fikirleşirler ki, en vacib şey puldur. Men bir defe bu cür danışanda bir kişi qalxdı dedi ki, Çingiz müellim, siz başa düşün ki, siz deyenlerin hamısı demaqogiyadır. Siz uşaqları aldadırsınız, bu gün dünyada en vacib şey puldur. Pulun olsa her şeyin var, yoxdursa heç kimsen. Men de cavab verdim ki, siz burda camaatın yanında deyirsiz ki, her şeyden üstün puldur. Neçe yaşınız var? Dedi ki, 34. Yene sual verdim ki, uşaqlarımız var? Bildirdi ki, bir oğlu, bir qızı var. Qızı mektebde oxuyur, oğlu ise futbolla meşğul olur. Dedim, onda size bir sual vereceyem xahiş edirem incimeyin, Allaha inanırsız? Dedi, elbette inanıram. Oruc da tuturam. Sual etdim ki, onda bes qorxmursan ki, Allah seni eşide biler. Axı sen ona inanırsan. Deyirsen ki, dünyada her şeyden üstün puldur. İndi soruşuram, qızınızın gözlerini neçeye satarsınız? Kişi pert oldu. Oğlunuz futbol oynayır. Birden Allah eşidib size milyon pul gönderer, amma oğlunuzun ayaqlarını alar. Kişi qorxdu. Dedim, eger qorxursansa, onda bele deme. Puldan da gözel şeyler var...

– Hamının yaxşı tanıdığı Dronqo Sizin mentiqi düşüncenizin övladıdır. O, mentiqi baxışlarının formalaşmasında Şerq mentiqinden istifade edibmi?

– Beli. Bu yaxında bir kitab bitirmişem. Orada ereb xelifeleri ebu Bekr, Ömer haqqında maraqlı melumatlar var. Sen deme, o vaxtı ereblerde erini müdafie eden qadını öldürürmüşler. Ömerin qadınını da bu sebebden öldürürler. İmam Hüseyne ağır zerbe vurmaq üçün onun özünden evvel bir il altı aylıq körpe oğlunu öldürürler. Başqa meqamlar da var. Meselen, orada bir qadın Hecc ziyaretine gedir. Bunun bir çox qaydaları var imiş ki, bunları şexsen men bilmirdim. İslam aleminde bir qadın 45 yaşına qeder Hecc ziyaretine tek gede bilmez. Gedende de ele kişi ile getmelidir ki, o kişi ona sonradan başqa gözle baxa bilmesin ve onunla heç zaman evlenmesin. Meselen, qadın xala oğlu, emi oğlu ile yox qardaşı atası heyat yoldaşı ile gede biler. Men qızımın toyunda dedim ki, her bir abırlı Azerbaycan qadınının üç kişisi olmalıdır. Hamı pert oldu. Sonra izah eledim ki, beli, üç kişi olmalıdır – atası, eri ve oğlu. Bu sevgi qadını merheleli şekilde inkişaf etdirecek ve daha da exlaqlı edecek. Ümumiyyetle ata sevgisi qızı yönlendirir. Bunu evvel de demişem ki, ay azerbaycanlı kişiler, bilirem ki, hamınız oğlan isteyirsiz. Amma qızının olanda bileceksiniz ki, Allah size nece xoşbextlik verib.

–Allahı tez-tez xatırladınız...

– Men Kerbelada, Meşhedde, Necefde, Mekke ve Medinede olmuşam. Yeruselimde mescidde dua etmişem. Çox adam buna inanmır. Men aqnostikem. İnanmıram ki, meni o dünyada “saqqallı bir kişi” gözleyir, inanmıram ki, meni periler qarşılayacaq. Ne qeder Allaha inanmasan da, bir o qeder Allahın olduğunu sübut edirsen.

– Memurlardan da az danışmadınız. Bu qeder narazılığın kökünde ne yatır?

– Onlar haqqında “eclaflar qanunu” yazmışam. Bunların veteni, torpağı bir çamadan puldur. Göz heç vaxtı doymur. Rüşvetxor memur eslinde fahişeden de pisdir, çünki fahişe bedenini satır, memur ise vicdanını.

Qardaşım on il bundan qabaq nazir dostunun evinde yeyib-içenden sonra eve qayıdanda ayağın sındırmışdı. Aparıblar xestexanaya, içkili olduğu üçün ele bilibler ki, pulu yoxdu, kimse ona yaxınlaşmayıb. Cibi de pulla dolu olub. Dörd saat yaxın sement döşemenin üstünde qalıb. Yaxşı ki, men geldim, kömeyimi etdim. Yoxsa heç kes ona yaxın getmeyecekdi...

– Bu esrin sonundakı Azerbaycanı nece tesevvür edirsiniz?

– Azerbaycan üçün qorxuram. Çünki memurlar XV esrin Fransasındakı Lüdovik düşüncesi ile yaşayır. Yeni bizden sonra ne olursa olsun... Balaş Azeroğlu deyirdi ki, İranda en böyük dini fanatikler ele bizim azerbaycanlılardır. Men dinin eleyhine deyilem. Ona qarşı müsbet fikrim var. Amma men başa düşürem ki, dinden nece istifade edib onu maddi, elece de siyasi vasiteye çevire bilerler. Dinden istifade etmekle pul qazanacaqlar, hakimiyyete gelecekler. Men bundan çox qorxuram. İsteyerdim ki, Azerbaycan indi nece inkişaf edirse o zaman da bele inkişaf etsin. Tebii ki, korrupsiya, rüşvetxorluğun azalması şertiyle.

Bir defe Konservatoriyanın yanında bir nazirle dayanmışdıq. Yanımızda “Porshe” ile bir cavan oğlan yolla geden piyadanı vurdu. Kişi göye qalxıb zerble yere düşdü. Oğlan maşını heç saxlamadı da. Sadece Reşid Behbudova teref döne bilmediyinden mecbur olub dayandı. Nazir qışqırdı ki, adam öldürmüsen! Oğlan güle-güle maşından düşüb dedi ki, he, ne olsun ki, vurmuşam da. Bax bele şeylere göre Qubada, İsmayıllıda iğtişaşlar oldu...

- Çingiz müellim belke bütün bunların günahı neftdedir?

– Anarın bir sözü var: deyir ki, neft xalqın lenetidir. Beli, neft xalqı korlayır.