Ekspertlər Azərbaycanın illik dövriyyəsi 160-170 milyon manat təşkil edən ipoteka bazarının bu cür mənzillərə olan ehtiyacın cəmi 10 faiz qarşıladığını bildirirlər. Yəni ölkə üzrə ipoteka yolu ilə hər il 40 minə qədər mənzil satışına ehtiyac olduğu halda, bu üsulla maksimum 4 minə qədər mənzil satılır. Yəni 35 minə yaxın potensial mənzil alıcısı daha əlverişli alternativ yollara əl atır.

ANS PRESS-in araşdırmasına görə, bu cür mənzil almaq imkanları olan şəxslər adətən şəhər ətrafında torpaq alaraq ev tikməyə üstünlük verirlər - əllərində olan maliyyə vəsaitləri yalnız buna imkan verir. Mövcud praktikaya görə, ipotekaya əsasən əllərində 10-15 min manat vəsait olan insanlar müraciət edir, yəni ilkin ödəniş şərtləri bunu tələb edir. İpoteka yolu ilə bazardan əsasən qiyməti 50-70 min manat arasında dəyişən iki və üçotaqlı mənzillər satılır ki, alıcı bunun 20%-ini ilkin ödəniş kimi daxil etməlidir. Amma Azərbaycanın ipoteka bazarında indi elə vəziyyət yaranıb ki, ipoteka almağa, xüsusilə də şərtləri daha yumşaq olan dövlət vəsaitləri ilə ipoteka almağa hər adamın şansı çatmır. Banklar hələ ilin əvvəlində ipoteka üçün müraciət edənlərə növbədə çox adamın olduğunu, buna görə müraciətin heç cürə təmin oluna bilməyəcyini bildirirlər. Bəzən olur ki, çox tanınmış və geniş əlaqələrə malik olan jurnalistlər belə ipoteka yolu ilə mənzil almaq üçün tanış axtarırlar. Cəmiyyətdə belə adamları çox vaxt xoşbəxt sayırlar, çünki ayda təxminən 300 manat ödəməklə ailə Bakının mərkəz sayılan ərazilərində 50 minlik ikiotaqlı mənzil ala bilir ki, bu, təxminən həmin mənzilin kirayə qiymətinə bərabərdir. Yəni məntiq aydındır - adamlar ödədikləri kirayə pulunun havayı getmədiyini, özlərinə məxsus olan mənzilin üzərində toplandığı düşünürlər.

Bu imkandan yararlana bilməyənlər isə həmin pula yalnız şəhər ətrafında torpaq alaraq ev tikə bilər. ANS PRESS-in araşdırmasına görə, həmin adamlar təxminən 15 min manat Bakı ətrafında ev tikərək yerləşə bilirlər. Adamlar əsasən sotu 500-700 manat olan sahələrdən təxminən 3 sot yer alırlar və bunun üçün təxminən 2 min manat xərcləyirlər, 2 min manat da yerli icra hakimiyyəti orqanlarından qeyri-rəsmi icazə almağa gedir. Bu xərci bir az da aşağı salmaq olar. «MBA» konsaltinq şirkətinin məlumatına görə, Bakının Xəzər, Qaradağ və Sabunçu rayonlarında sotu 300 manatdan da torpaq almaq olar. Amma adamlar belə yerlərə çox meyl etmirlər, çünki onlarda su, işıq və qaz kimi kommunikasiyaların çəkilməsi imkanları çox aşağı olur, şəhərə gəlib getməkdə də problemlər yaşanır.

Potensial ev tikənimizin bu xərclərdən sonra əlində 11 min manat qalır ki, iki yataq otağı, bir zaldan, mətbəx və hamamdan ibarət 96 kv.m sahəsi olan ənənəvi həyət evi tikməyə başlayır. İnşaat sektorunda çalışan «Texnika Reduktor Servis» MMC-nin araşdırmasına görə, elə bir evin tikilməsi üçün 5 min mişar daşı (2 min manat), 7 kubmetr taxta (təxminən 1800 manat), təxminən 500 manatlıq sement və qum, 100 ədəd şifer (700 manat), 80 kiloqram mismar (100 manat), 40 ədəd faner taxtası (900 manat), 5 qapı (600 manat) və 5 pəncərə (700 manat) və bir ədəd seyf qapısı (300 manat) alır, yəni ümumilikdə təxminən 7 min manat xərcləyir. Beləliklə, şərti ev tikənimizin əlində ustaya vermək və sanitariya qovşağını işə salmaq üçün təxminən 3500 manat qalır.

Təcrübəli usta Məhərrəm Muradoğlunun ANS PRESS-ə verdiyi məlumata görə, belə bir evdə təxminən 100 kvadratmetrlik hörgü işi olur ki, buna da ev sahibi təxminən 500 manat pul xərcləyir, suvaq işlərinə də təxminən bu qədər pul gedir. Həmçinin evin damının çatılmasına ustalar 600 manat alırlar, 400 manata qədər isə elektrik avadanlığı və ustanın haqqı tutur. Ev sahibi əlində qalan 1000 manata sanitariya sistemində müəyyən işlər görə bilər, həm də müəyyən kommunikasiya xətlərinə qoşula bilir. Adətən ailələr belə edir və sonrakı aylarda müəyyən qədər pul toplayaraq təmir işlərini həyata keçirirlər.

Yəni hesabatdan görünür ki, şəhərin mərkəzə yaxın hissələrində ipotekaya ev almaqdansa, şəhər ətrafında 3 sot yer alaraq ev tikmək daha əlverişlidir. Üstəlik bu evi gələcəkdə genişləndirmək şansı da var. İpotekaya üçotaqlı mənzil götürənlər isə ilkin ödəniş kimi 13 min manat ödəməklə yanaşı, 25 il müddətinə hər ay təxminən 385 manat pul verməlidir. Yəni ilkin qiyməti təxminən 62 min manat olan üçotaqlı mənzilə görə əlavə olaraq 115 min manat pul xərcləməlidir. Özü də bu cür sövdələşməyə gedən valideyn bəzən övladlarını da bu əlverişsiz ödəniş maşınının girovuna çevirir.

Şəhər ətrafında ucuz qiymətə ev tikdirməyin başqa bir əlverişli tərəfi isə bunun əlverişli kapital yatırımı variantı olmasıdır. Məsələn, 10-12 il öncə Badamdarda və ya Sulutəpədə, yaxud da Masazırda 5-6 min dollar xərc çəkərək ev tikimiş adamlar indi həmin evləri 60-80 min manata sata bilərlər. Təbii ki, bunun üçün sənədləşdirmədə də müəyyən irəliləmələr lazımdır.

Lakin «MBA» konsaltinq şirkətinin rəhbəri Nüsrət İbrahimovun sözlərinə görə, bir çox adamlar bununla belə şəhər ətrafına getmək istəmirlər. «Çünki iş yerlərinə uzaqdır. Əhali buna görə şəhər ətrafında ev tikməkdənsə, Bakının mikrorayonlarında mənzil almağa daha çox üstünlük verir. Şəhər ətrafında tikilən evlərin başqa problemi onların sənədləşdirməsinə ciddi çətinliklərin olmasındadır. Camaat belə evlərə qeydiyyata düşə bilmir və düşünür ki, nə vaxtsa sökəcəklər»,- deyə əmlak bazarı üzrə mütəxəssis vurğulayır.

Yəni aydın görünür ki, bu məsələdə əhalinin böyük hissəsi çıxılmaz vəziyyətə düşüb və yuxarıda göstərilən variantların heç biri orta səviyyəli Azərbaycan vətəndaşları üçün əlverişli deyil - ipoteka şərtləri sakinləri və onların övladlarını aldıqları mənzilə görə bir neçə dəfə artıq vəsait ödəməyə məcbur edir. Öz vəsaitləri ilə ucuz qiymətə tikdirdikləri mənzilləri isə sənədləşdirə bilmirlər.

Təbii ki, bu problemin ilk həlli kimi, ölkə başçısının sərəncamına uyğun şəkildə indiyə kimi tikilmiş evlərin sənədləşməsi başa çatdırılmalıdır. Nüsrət İbrahimovun fikrincə, indən belə əhalinin bu cür plansız şəkildə fərdi evlər tikintisinə meyllənməsini dayandırmaq üçün dövlətin şəhər ətrafında ucuz mənzillərdən ibarət mikrorayonlar salması və uzun müddətli kreditə verməsi vacibdir: «Təbii ki, bu məsələdə iş yerləri də nəzərə alınmalıdır. Həmin mikrorayonların yanında ilkin şərt kimi iş yerləri açılmalıdır».