Meselen, ayda 600 manata yaxın qazancı olan bir müşteriye gönderilmiş ve ANS PRESS emekdaşının şahidi olduğu bir mesajda deyilir: “Size 5300 dollar kredit teklifi var. Aile üzvlerinizle gelseniz, size 20 min manata qeder endirimli kredit vere bilerik”. Etiraf etmek gerekdir ki, yeterince elverişli teklifdir. Bir az yaxşı axtarılsa, bu pula Bakı etrafında bele menzil almaq olar, eyaletlerde ise yeqin ki, problem olmaz. eger kredit üçillik müddete verilerse, aylıq ödeniş 700-800 manatı keçmez. Tebii bu cür qatarmağa Azerbaycanda çox ailelerin gücü çatar. Xüsusile de, ayda 300-400 manat kiraye pulu veren aileler bu cür kredite gederek, ev problemlerini bir defelik hell etmek isteyerler.

İstenilen halda, bankların bu cür kredit teklifi artımını müşahide eden zaman ağla ilk gelen Azerbaycan Merkezi Bankının (AMB) iyunun 30-da uçot derecesini keskin azaldaraq 4,25%-den 3,5%-e endirmesi olur. Daha önce, mayın 1-de ise uçot derecesi 4,75%-den 4,25%-e salınmışdı. Yeni ilk baxışdan ele gelir ki, kommersiya banklarına verilen merkezleşdirilmiş kreditler üzre dereceni aşağı salan AMB ölkede kreditleşdirmenin genişlendirilmesinin vacibliyini vurğulayıb. Banklar da ölkenin merkezi bankının tövsiyyelerine uyaraq müşterilere teklifleri artırıblar. Bu meselede ağla gelen ikinci ehtimal ölke kommersiya banklarının vedikleri kreditler üzre derecelerin de xeyli aşaı düşmesi ile bağlıdır. Yeni çoxları kredit faizlerinin aşağı düşeceyini de güman edir.

İqtisadçı ekspert Samir eliyev AMB-nin bu addımının çoxdan gözlenilen olduğunu vurğulayır: “İnflyasiya göstericisinin 2 faiz olduğu bir ölkede uçot derecesini 4,25 faiz etrafında saxlamağa heç bir ehtiyac yox idi. Düşünürem ki, Merkezi Bankın uçot derecesini 3%-e qeder endirmek imkanı var”. Lakin bununla beraber Samir eliyev uçot derecesinin bazara, xususile de kredit faizlerine ele de ciddi tesir edeceyine inanmır. “Tesir çox cüzi ola biler. Qlobal böhran erefesinde bizde uçot derecesi texminen 15 faiz idi. Merkezi Bank bunu 2 faize qeder, yeni texminen 7,5 defe saldı. Amma bunun kreditler üzre faiz derecelerine heç bir tesiri olmadı”,- deye iqtisadçı ekspert vurğulayır.

Hemin vaxtlar ümumi kredit portfelinde merkezleşdirilmiş kreditlerin payı cemi 2-3% olub, ona göre de AMB-nin uçot derecesinin aşağı salınması ile bağlı qerarının kredit bazarına ele de tesir olmayıb. “Hazırda bu gösterici bir qeder artıb ve 20 faize çatıb. Yeni bu, artıq bazara tesir ede bilecek seviyyedir. Amma mesele bundadır ki, bankların heç de hamısı AMB-nin kreditlerini ala bilmir. Bu kreditler sadece bir qrup banka verilir. AMB merkezleşdirilmşi kreditleri vererken müeyyen sağlamlaşdırılma ile bağlı müeyyen telebler qoyur ki, bankların bir çoxu bu telebleri yerine yetire bilmir. Ona göre de merkezleşdirilmiş kreditlere maraq göstermir. Hemin kreditleri alan az saylı banklar ise bazara tesir ede bilmirler”,- deye Samir eliyev bildirir.

Onun fikrince, eslinde, bazara tesir eden AMB-nin diger paralel qerarıdır. “Merkezi Bank emanetler üzre mecburi ehtiyat fondunu da 3 faizden 2 faize endirib. Bu da bankların elinde olan serbest vesaitlerin artmasına, onların kredit teklif etme imkanının yükselmesine şerait yaradır. Hazırda bankların elinde olan serbest vesaitler 420 milyon manat etrafındadır. AMB-nin ehtiyat normasının aşağı salınması ile bağlı verdiyi qerar bu göstericinin texminen 30 faiz artmasına imkan yaradır”,- deye Samir eliyev bildirir.

Yeni bankların kredit qabiliyyetli müşterilere üz tutmasının sebebi aydın olur. AMB bir terefden kredit verilmesi üçün şertleri ağırlaşdırır ve iş yerinden arayışı olmayanlara kredit verilmesini dayandırır. Diger terefden, emanetlşer üzre eyhtiyat faizini azalmaqla banklardakı serbest vesaitleri artırır. Tebii ki, banklar istehlak krediti üzre kredit qabiliyyetli müşterilere tekrar-tekrar müraciet etmekle hemin vesaitleri yeniden istehlak kreditlerine yerleşdirmeye çalışırlar.
Bu ise ölke üzre kredit derecelerinin real kredit derecelerinin orta hesabla illik 24-25% etrafında qalmasına sebeb olur. Yeni AMB-nin kredit derecelerini aşağı salmaq üzre gösterdiyi cehdler netice vermir. Samir eliyevin dediyine göre, hazırda Azerbaycanda kredit faizlerine esas iki amil tesir edir. Birincisi, bankların celb etdiyi emanetlerin faiz derecesi yükseldikce, bankların kredit derecesi de yükselir. Bankların emanet celbi uğrunda apardıqları mübarize tebii ki, bu faizlerin yüksek qalmasına sebeb olur. İkinci amil ise real sektorda risklerin heddinden yüksek olması ile bağlıdır. Bu zaman banklar mecburi olaraq istehlak kreditlerine üz tuturlar. Çünki istehlak kreditlerinde risk seviyyesi aşağıdır.
“Real sektorda riskler aşağı olarsa, ölke üzre kredit dereceleri de aşağı düşer. Banklar real sektora kredit vermeye daha çox meyl ederler. Bu ise mehkeme sisteminden, vergi ve gömrük xidmetlerienden tutmuş qeyri-resmi ödenişlere qeder çox amili nezerde tutur”,- deye iqtisadçı ekspert vurğulayır.